中图分类号:I 206.2 文献标识码:A 文章编号:1000-5919(2021)01-0085-13 2000年9月,中国宋代文学学会成立,复旦大学王水照教授任会长,并召开了首届宋代文学国际学术研讨会。之后,宋代文学研究迅速走出20世纪八九十年代比较寂寥的状况。无论是基础文献的整理与编纂,还是视野的拓展、方法的探索、跨学科的整合等,宋代文学研究“得到了近乎全方位的蓬勃发展”,出现了王水照教授所谓“五朵金花”的盛况:“就宋代文学研究而言,文学与制度、文学与党争、文学与科举、文学与地域、文学与家族,这五个方面取得的成果更为突出,或可称之为‘五朵金花’。”①只是最近数年,这种高速发展的趋向未能延续,宋代文学研究“似乎又到了一个徘徊不前和积蓄准备的‘瓶颈’阶段”。②具体而言:文献方面,一些总集的编纂比较粗糙,留下若干补遗空间,很多别集的整理也不尽如人意;在大数据技术条件下,对作家、作品的实证研究,显得远远不够;文学史的常规研究方面,套路化、格式化的倾向比较明显;所谓跨学科研究,对所跨学科其实只是一知半解,往往将另一学科的一些常识甚至过时的、错误的知识,和文学分析机械匹配,宛如两张皮套在一起。这种“瓶颈”,是学科发展到某阶段后必然会面临的一种现象。至于如何突破“瓶颈”,其实也不过是老生常谈:一是回到文献,重新整顿、夯实宋代文学的文献基础;二是引进的新研究理念与方法。以下本文拟以王安石为核心,从六个方面论述新文献——出土墓志与宋代文学研究新空间的拓展③。 一、作家行实与重要作品 宋代文学家通常是兼具文人、官员、学者等多重身份的社会精英。他们的生平事迹,往往见于《宋史》中的人物列传及《儒林传》《文苑传》;又或者作为乡贤、名宦、高士,其佚闻趣事、政绩文章略载于各地方志、笔记小说中。但由于国史、实录、地方志、笔记等著述的体例与编撰意图所限,以上文献不会详尽无遗地记载他们所有的行实事迹,而是有所选择、有所去取。新出墓志可以提供新的材料,弥补各类史传的不足,重建文学家生平中一些遗失、湮没的环节。 例如,关于北宋著名政治家、文学家王安石,相关研究已连篇累牍。一般认为,其生平中的每一个环节都已相当清楚。其实不然。王安石的事迹,主要见于《东都事略》卷七十九《王安石传》、《名臣碑传琬琰集》下卷十四《王荆公安石传实录》、《宋史》卷三百二十七《王安石传》,以及《续资治通鉴长编》(以下简称《长编》)熙宁三年四月至熙宁九年十月间(1070-1076)的记事。以上史料来源大半可追溯至元祐旧党,颇有诬枉;且其中所载,重点是熙宁变法间王安石的日常政务活动。至于王安石自庆历二年(1042)进士高第后历任地方州县的行实、交游、治绩等,相关记载极为阙乏,导致对他早期文学作品的研究,缺乏详实的背景支撑。新出《宋故汪君庄氏墓志铭》提供了他知鄞县任上移风易俗、推行土葬的举措: 其后一日,元吉告其子弟曰:“予以明之为俗,狃于无教,其亲死,则举而委之于火,故予父母者皆不克葬,此予所以抱无涯之恨也。及王公安石之为鄞,其民稍稍知送死之礼。”④ 墓主之子,是明州司法吏汪元吉。仁宗皇祐二年(1050)春,王安石离任鄞县,曾向两浙转运使孙甫推荐汪:“为吏亷平,州人无贤不肖,皆推信其行。喜近文史,而尤明吏事,有《论利害事》一编……傥可以收备从吏役,使有仕进之望乎?”⑤明州濒海,北宋时火葬流行,有违儒家葬仪。据汪元吉所言,自王安石知鄞,鄞民始知送死之礼。这稍可弥补《宋史》卷三百二十七《王安石传》记载之简略,更完整地呈现出王安石知鄞的政绩。同时,墓志所载也即他的散文名篇《闵习》的写作背景: 父母死,则燔而捐之水中,其不可明也。禁使葬之,其无不可亦明也。然而吏相与非之乎上,民相与怪之乎下,盖其习之久也,则至于戕贼父母而无以为不可,顾曰禁之不可也。呜呼!吾是以见先王之道难行也……先王之道,不皆若禁使葬之之易行也。呜呼!吾是以见先王之道难行也。⑥ 二者相互印证,体现出北宋庆历时期深受儒学复兴思潮影响的士大夫以先王之道为鹄的,在地方上移风易俗、推行儒家教化文明的努力。 鄞县任满后,王安石辞试馆职,于皇祐三年九月通判舒州。这一期间的经历,《宋史》《东都事略》等史传均付诸阙如。吕南公《故袁州李君墓志铭》记载了王安石在舒州“躬尚俭素,僚佐皆强效之”的生活作风,这与宋代笔记中所载他诸多简朴砺行的佚事相符。更可贵的是,这篇墓志从侧面反映出王安石倅舒时的救灾之政: 舒大饥,日开常平仓,饥民竞籴相轧,有老妪踣死,众躏其尸脱面皮。州闻之怒,议劾仓官不能约勒。君请见曰:“按皮生而脱,则既死必挛缩。今妪皮柔伸引覆无缺然,则妪饥死而尸仆,众不知其见躏,非躏而死之也。”介甫曰:“司理说是。”州怒乃息。⑦ 墓主李冕于皇祐年间曾任舒州司理参军,为王安石下属。墓志所述,固然是为了凸显李冕直言敢谏的品格,但若与王安石《与孟逸秘校书四》相互参阅,便可见吉光片羽之可珍: 岁饥如此,幸得贤令君相与为治,宜不至有失所者。然闻富室之藏,尚有所闭而未发者。切以谓方今之急,阁下宜勉数日之劳,躬往隐括而发之,裁其价以予民。损有余以补不足,天之道也,悠悠之议,恐不足恤,在力行之而已。⑧ 书中督促孟逸设法隐括富室之藏,裁价予民,以救饥荒,体现了王安石“损有余以补不足”的救灾思想。根据《故袁州李君墓志铭》提供的珍贵线索,便可复原出当时舒州大饥,王安石作为通判辅助知州开仓赈饥的历史场景。这不仅填补了王安石生平中被湮没的一段重要史实,弥补了《宋史》等史传之阙,而且对于理解他政治思想的发展,具有重要价值。